STUDIA SOCIOLOGICA VI (2014), vol.2
W stronę demografii zaangażowanej. Procesy demograficzne a problemy społeczne współczesnego świata
pod redakcją: Małgorzaty KRYWULT-ALBAŃSKIEJ
SPIS TREŚCI
WSTĘP
Małgorzata Krywult-Albańska, Procesy demograficzne a problemy społeczne współczesnego świata, s. 5-9
Pełny tekst
Małgorzata Krywult-Albańska, Demographic processes and social issues in the contemporary world, s. 10-14
Pełny tekst
KONTEKSTY
Krystyna Kluzowa, Długoterminowa opieka domowa nad niesamodzielnymi seniorami w starzejącej się Europie, s. 15-33
Abstract Streszczenie Pełny tekst
The demographically ageing European countries witness a rapid increase in the ratio of very old seniors whose growing functional dependence calls for long-term care. Organizing and developing a long-term care system is among the priorities of social policy in the European Union member states. The strongest emphasis is placed on the development of long-term care in the home, preferred by the overwhelming majority of Europeans. The article presents a few chosen aspects of the functioning of in-home long-term care in EU member countries, with special focus on Poland. The main emphasis is placed on the role in home care of the family members of dependent seniors (informal carers) and the role of people representing the local care services (formal carers).
Key words: population ageing, care-dependent seniors, long-term home care
W starzejących się demograficznie krajach europejskich rośnie w szybkim tempie odsetek osób w sędziwym wieku, które ze względu na pogłębiającą się niesamodzielność funkcjonalną wymagają długoterminowej opieki. Organizowanie i rozwijanie systemu takiej opieki należy obecnie do priorytetowych zadań polityki społecznej w krajach Unii Europejskiej. Największy nacisk kładzie się na rozwój domowej opieki długoterminowej, preferowanej przez zdecydowaną większość Europejczyków. W artykule przedstawiono wybrane aspekty funkcjonowania tej formy opieki w krajach Unii Europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem Polski. Główny nacisk położono na ukazanie roli, jaką w sprawowaniu opieki domowej odgrywają członkowie rodzin niesamodzielnych seniorów (opiekunowie nieformalni) oraz osoby reprezentujące lokalne ośrodki opieki (opiekunowie formalni).
Słowa kluczowe: starzenie się ludności, niesamodzielni seniorzy, domowa opieka długoterminowa
Monika Adamczyk, Proces starzenia się populacji szansą na wzmocnienie działalności woluntarystycznej i prywatnych przepływów międzypokoleniowych w społeczeństwie polskim, s. 34-52
Abstract Streszczenie Pełny tekst
The conducted analysis aims to show the ageing process as a challenge driving the development of the underestimated or overlooked elements of social life, such as volunteering and intergenerational service provided by seniors for their environment and their relatives. The process of
flows of social services and the benefits given by the elder people to the young is often ignored
in the socio-economic analyses. There is still a belief that the only natural direction is a reverse
flow from young to older people resulting from an inevitable deterioration of health, cognitive
skills and social and professional competencies with age. This belief, at a time when not only is
the average lifespan longer, but the quality of life is improving, is unreasonable and may relate
only to the final phase of the ageing process. The starting point of the analysis is the question of
the ongoing processes of population ageing and its effects on the general population. The later
section is a critical discussion of the concept of ‘apocalyptic demography’ based on five elements:
homogenisation of this group, perception of the ageing process as a social issue, intergenerational
conflict, connecting the ageing process only with social policy, without covering the issue of the
resources of this social group and the resulting potential socio-economic benefits.
Key words: old age, population ageing, “apocalyptic demography”, formal/ informal volunteering,
intergenerational flows, productive social activity, human capital
Poniższa analiza podejmuje próbę ukazania procesu starzenia się w kategorii wyzwania, które
może nieść ze sobą rozwój niedocenianych lub pomijanych elementów życia społecznego, takich
jak wolontariat i usługi międzypokoleniowe świadczone przez seniorów na rzecz środowiska
i swoich najbliższych. W społeczno-ekonomicznych analizach najczęściej pomija się proces
przepływu usług i pożytków społecznych w kierunku od osób starszych do osób młodszych. Nadal
panuje przekonanie, że jedynym naturalnym kierunkiem jest przepływ odwrotny: od młodych do
starszych, wynikający z nieuniknionego pogarszania się wraz z wiekiem stanu zdrowia, zdolności
kognitywnych, kompetencji społecznych i zawodowych osób starszych. To przekonanie, w okresie
nie tylko wydłużania się średniej życia, ale też podnoszenia się jego jakości, jest nieuprawnione
i może odnosić się jedynie do końcowej fazy procesu starzenia się. Punktem wyjścia analizy jest
zagadnienie postępujących procesów starzenia się ludności i ich skutków dla ogółu populacji.
W dalszej części zostanie krytycznie omówiona koncepcja „apokaliptycznej demografii”, bazująca
na pięciu elementach: homogenizacji tej zbiorowości, obwinianiu osób starszych, postrzeganiu
procesu starzenia się jako problemu społecznego, konfliktu międzypokoleniowego, łączeniu procesu
starzenia się jedynie z polityką społeczną. Koncepcja ta wyraźnie pomija zasoby tej grupy
osób i wynikające z nich potencjalne korzyści społeczno-ekonomiczne.
Słowa kluczowe: starość, starzenie się populacji, „apokaliptyczna demografia”, wolontariat
formalny/nieformalny, przepływy międzypokoleniowe, produktywna aktywność społeczna,
kapitał ludzki
Elżbieta Nieroba, Starzenie się społeczeństwa a przyszłość muzeum, s. 53-63
Abstract Streszczenie Pełny tekst
Ageing is one of the greatest social challenges of the 21st century for European societies. This paper
explores the impact that the ageing of the population is having on museum practices. Ageing,
it would seem, thus legitimates access to certain social experiences, while denying access to others,
and also embraces sets of implicit expectations about behaviour in relation to aged identities.
I argue that the ageing population presents both challenges and opportunities that museums will
have to face in the very near future. Therefore, this paper contributes to the debate on how and
why museums need to make some progress in terms of developing museum policies and museum
programmes that reflect this important demographic change. Age is not a barrier to engagement
or participation. The arts are effective at connecting isolated and lonely older people with the
wider community, embracing different generations. There is good evidence that the arts have
a positive impact on the physical and mental well-being of older people.
Key words: museum, ageing population, cultural participation
Zmiany demograficzne, które przekształcają krajobraz społeczny, wymuszają na muzeach dostosowanie
swojej działalności do współpracy z nowymi grupami odbiorców. Oferta przygotowana
przez muzea powinna uwzględniać specyficzne potrzeby starzejącego się społeczeństwa – od
aranżacji przestrzeni, po zaprojektowanie programu kształcenia ustawicznego dopasowanego do
możliwości intelektualnych starszej grupy odbiorców oraz innych propozycji zaangażowania seniorów
w działalność muzeum. Opracowanie efektywnej oferty wymaga zidentyfikowania potencjalnych
barier utrudniających osobom starszym korzystanie z propozycji muzealnych, z drugiej zaś
strony rozpoznania jakie oczekiwania wobec muzeów mają seniorzy. Różnorodność motywacji
kierujących publiczność do muzeum oraz wielość poszukiwanych doświadczeń pociąga za sobą
konieczność poszukiwania przez muzealników rozwiązań, które będą szanować i zaspokajać te
wszystkie potrzeby. W artykule przyglądam się także praktykom podejmowanym przez muzea
polskie i zagraniczne wobec seniorów.
Słowa kluczowe: muzeum, starzenie się społeczeństwa, uczestnictwo w kulturze
Dorota Nowalska-Kapuścik, Demograficzne determinanty wzorów zachowań konsumpcyjnych. Uprzywilejowani czy marginalizowani–rozważania o sytuacji konsumentów „trzeciego wieku” w kontekście globalizacji rynku, s. 64-85
Abstract Streszczenie Pełny tekst
Among the most important demographic factors, age plays without doubt a crucial role: it affects
not only the structure of human needs and the volume of consumption, but is also treated as
a fundamental variable, one modelling consumption patterns. Paying attention to age as a significant
element shaping contemporary consumption is not accidental as demographic changes
resulting from the rapid aging of Polish society have direct impact on the Polish economy being
– something that should be stressed – under a strong influence of globalization changes now,
equally in the field of consumption.
A significant increase in the number of ‘third age’ consumers raises many different questions and
concerns. The reason for this is the fact that a considerable part of the analysis and comments
seems to emphasize only the negative aspects of an aging population, especially from the point of
view of social policy, as well as from the perspective of those interested who feel as a result marginalized.
Meanwhile, taking advantage of the potential of older people opens up new possibilities
for the global economy creating the so-called ‘silver economy’.
The aim of this article is to reflect on the situation of ‘third age’ consumers from the point of view
of their marginalization and privilege on the consumption market. A better understanding of the
phenomena associated with the consumption of the elderly will enable one to design and prepare
more adequate actions in the social, economic and consumer spheres.
Key words: ‘third age’ consumers, marginalization, globalization
Zachowania konsumpcyjne kształtowane są pod wpływem wielu różnorodnych czynników związanych
z życiem w społeczeństwie, a także uwarunkowań bazujących na cechach osobowościowych.
Najczęściej uwarunkowania te przedstawia się jako cały zestaw zmiennych, takich jak: uwarunkowania
psychologiczne, społeczno-kulturowe czy ekonomiczne. Czynniki demograficzne, odgrywające
zasadniczą rolę w procesie decyzyjnym konsumentów, bardzo rzadko traktowane są jako
odrębne, samodzielnie ujmowane wskaźniki (Boczar, Kossuth 1983; Wiszniewski 1983; Bywalec,
Rudnicki 1999; Kieżel 2010 i inni). Tymczasem to właśnie one stanowią grupę obiektywnych determinant
modelujących zachowania konsumenta; one również postrzegane są jako stosunkowo
łatwe do identyfikacji narzędzie typologii i klasyfikacji potrzeb konsumenta.
Wśród elementów składających się na czynniki demograficzne kluczową rolę odgrywa wiek: wpływa
on nie tylko na potrzeby, wielkość spożycia czy decyzje konsumpcyjne związane z wyborem
określonej grupy produktów czy usług, ale traktowany jest także jako zasadnicza zmienna modelująca
pożądane i realizowane przez jednostkę wzory zachowań konsumpcyjnych. Zwrócenie
uwagi na wiek jako znaczący element kształtujący współczesną konsumpcję nie jest przypadkowe.
Zmiany demograficzne, będące następstwem gwałtownego starzenia się społeczeństwa polskiego,
mają bezpośrednie przełożenie na szeroko rozumianą gospodarkę; gospodarkę – co trzeba
wyraźnie podkreślić – znajdującą się pod wpływem globalnych wzorów i metod postępowania.
Słowa kluczowe: konsumpcja, osoby starsze, globalizacja, marginalizacja
Anna Prokop, Natalia Ożegalska-Łukasik, Marketing społeczny a stygmatyzacja osób starszych z demencją i depresją oraz ich rodzin w wybranych krajach Europy, s. 86-106
Abstract Streszczenie Pełny tekst
The aging processes of European societies and the efforts to create inclusive societies turn sociologists’
attention to the social position of seniors with mental illnesses, i.e. dementia and depression.
On the one hand, the double exclusion of this group results from stereotypes and adverse
attitudes towards elderly people, and on the other – towards individuals with mental disorders.
This often causes a disadvantageous way of coping with the illness, as well as hindering the life
quality of the seniors and their families. Due to the taboo of discussing the mental illness of the
elderly, social marketing plays a significant role. The authors studied social campaigns referring to
the mental health of seniors launched in five European countries using a content analysis method.
Referring to the most recent reports on the stigmatization of elderly people with mental health
problems, the results of the conducted analysis were applied to prepare recommendations regarding
the possibilities of promoting mental health among elderly people as well as promoting
knowledge about the problems of seniors with dementia or depression and an openness towards
them and their families.
Key words: social marketing, ageism, stigmatization, dementia, depression
W kontekście procesów starzenia się populacji kontynentu europejskiego i działań podejmowanych
na rzecz budowania społeczeństwa inkluzywnego uwagę socjologów zwraca pozycja seniorów
z zaburzeniami psychicznymi, głównie demencją i depresją. Podwójne wykluczenie tej grupy jest
związane ze stereotypami i negatywnymi postawami społecznymi, z jednej strony wobec osób
starszych oraz z drugiej strony – wobec osób chorujących psychicznie. Sytuacja ta pociąga za sobą
gorsze radzenie sobie z chorobą, późne podejmowanie działań diagnostycznych i procesu leczenia,
jak również obniżenie jakości życia seniorów i opiekujących się nimi członków rodzin. Wobec
utrzymującego się tabu kulturowego w sferze trudności związanych z występowaniem zaburzeń
psychicznych w grupie seniorów ważną rolę odgrywa marketing społeczny. Autorki artykułu wykorzystując
metodę analizy treści badają materiały z kampanii społecznych dotyczących zdrowia psychicznego
osób starszych prowadzonych w ostatnich latach w pięciu krajach Europy. W odniesieniu
do aktualnych badań zjawiska stygmatyzacji seniorów z zaburzeniami psychicznymi oraz ich
rodzin wyniki analizy zostaną wykorzystane do przygotowania rekomendacji w zakresie promocji
zdrowia psychicznego osób starszych oraz poprawy stanu wiedzy i kształtowania pozytywnych
postaw w społeczeństwach europejskich wobec seniorów z demencją lub depresją.
Słowa kluczowe: marketing społeczny, ageizm, stygmatyzacja, demencja, depresja
Marzena Kruk, Zaburzenia psychiczne migrantów – analiza socjologiczna, s. 107-121
Abstract Streszczenie Pełny tekst
Contemporary migration processes, which include a growing group of people, not only contribute
to changes in the social structures of states, the economy and social space, but above all they affect
the migrants themselves. Mental health is one of the most important factors conditioning the
proper functioning of both the individual and society. Mental health problems affect particularly
migrants, who due to the experienced changes, problems, stress are exposed to the emergence
of various types of mental disorders. Migrants are a group at increased risk of morbidity due to
the number of changes undergone and they often experience the negative effects of migration.
Epidemiology indicates the increase in the prevalence of mental disorders among migrants, which
shows the scale of the problem. Preventive measures and access to treatment is not just a problem
for the state that the migrant leaves, but also for the host society. Unfortunately, there is little
action taken to improve and protect the mental health of various types of migrants.
Key words: migrants, migration processes, mental health, mental disorders, prevention
Współczesne procesy migracyjne, które obejmują coraz większą grupę osób, nie tylko przyczyniają
się do zmian w strukturach społecznych państw, gospodarce i przestrzeni społecznej, ale ich skutki
dotykają przede wszystkim samych migrantów. Zdrowie psychiczne należy do najważniejszych
czynników warunkujących prawidłowe funkcjonowanie zarówno na poziomie indywidualnym,
jak i w społeczeństwie. Problemy zdrowia psychicznego dotykają szczególnie migrantów, którzy
z uwagi na doświadczanie zmian, problemów i stresu narażeni są na pojawienie się różnego typu
zaburzeń psychicznych. Migranci należą do grupy o podwyższonym ryzyku zachorowalności z uwagi
na szereg zmian jakich doświadczają i często negatywnych skutków migracji. Epidemiologia wskazuje
na wzrost rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych wśród migrantów, co świadczy o skali
problemu. Konieczność podejmowania działań profilaktycznych, jak i dostępu do leczenia, leży
nie tylko po stronie państwa, które migrant opuszcza, ale także społeczeństwa przyjmującego.
Niestety niewiele jest działań podejmowanych w celu poprawy i ochrony zdrowia psychicznego
wśród różnego typu migrantów.
Słowa kluczowe: migranci, procesy migracyjne, zdrowie psychiczne, zaburzenia psychiczne,
profilaktyka
Maria A. Abramova, Galina S. Goncharova, Indigenous minority peoples of Russia:the dynamics of national policy, transformation of family and marriage relations, s. 122-140
Abstract Streszczenie Pełny tekst
The article deals with the dynamics of national policy formation in Russia with respect to the indigenous
peoples of the North. On the basis of the juxtaposition of the consequences of the USSR
protectionist policy and living conditions during the post-Soviet period one can see contemporary
trends within the transformation of family–marriage values: family relations that affect the numbers
of these peoples and the maintenance of their culture.
Based on a comparison of the data on fertility and marriage in Russia and the Republic of Sakha
(Yakutia) and the Yamal-Nenets Autonomous District, among specific ethnic groups of indigenous
peoples, researchers have drawn the conclusions that not only are questions about preserving the
rights of indigenous peoples relevant, but it is also important to pay attention to the preservation of
traditional gender roles, family traditions and the formation of responsibility towards the creation
of marriage. As an example we present the data of the 1989, 2002 and 2010 censuses in Russia, as
well as materials from a specific sociological study carried out in the Republic of Sakha (Yakutia)
Grants RHF RHF N 12-03-00546a (2012–2013) “Socio-cultural youth types of modern Russia: ethnic
and regional aspects”, RFH number 08-06-00613a (2008–2010) “Models of ethnocultural youth
adaptation in terms of the intensification of industrial development in the North (The Republic of
Sakha [Yakutia] )”, RFH 07-06- 18025e (2007) “The Youth of the Indigenous Peoples of the Republic
of Sakha (Yakutia) in a modern industrial city: problems of socio-cultural adaptation”, RAS integration
project 2006–2008 № 6.26 “The Socio-cultural adaptation of students in the Republic of Sakha
(Yakutia) in the conditions of modern transformations (on the example of Yakutsk)”.
Key words: state national policy, indigenous minority peoples of the North (IMPN) of Russia,
demographic processes, family–marriage relations.
Artykuł omawia dynamikę formowania się polityki władz Rosji w odniesieniu do rdzennych ludów
Północy. Analiza konsekwencji protekcjonistycznej polityki Związku Radzieckiego oraz warunków
życia w okresie post-sowieckim umożliwia zrozumienie współczesnych trendów w sferze przemian
wartości rodzinnych i małżeńskich – relacji rodzinnych, które wywierają wpływ na liczebność omawianych
ludów oraz zachowanie przez nich rodzimej kultury.
Na podstawie porównania danych dotyczących płodności i małżeństwa w Rosji oraz w Republice
Sacha (Jakucja) i w Jamalsko-Nienieckim Okręgu Autonomicznym w wybranych zbiorowościach
ludności rdzennej badaczki doszły do wniosku, iż istotne są nie tylko zagadnienia ochrony praw
ludów rdzennych, ale także zachowanie tradycyjnych ról kobiet i mężczyzn, tradycji rodzinnych
oraz tworzenie odpowiedzialnych postaw w stosunku do instytucji małżeństwa. Analizę ilustrują
dane spisów powszechnych przeprowadzonych w Rosji w latach 1989, 2002 i 2010, jak również
materiały z badań socjologicznych przeprowadzonych w Republice Sacha (Jakucja), grant RHF RHF
N 12-03-00546a (2012–2013) „Społeczno-kulturowe portrety młodzieży we współczesnej Rosji:
aspekty etniczne i regionalne”, RFH nr 08-06-00613a (2008–2010) „Modele etno-kulturowej adaptacji
młodzieży w warunkach intensyfikacji procesów industrializacji na Północy (Republika Sacha
[Jakucja]), RFH 07-06- 18025e (2007) „Młodzież ludów rdzennych w Republice Sacha (Jakucja) we
współczesnym mieście przemysłowym: problemy adaptacji społeczno-kulturowej”, projekt integracyjny
RAS 2006–2008 № 6.26 „Adaptacja społeczno-kulturowa studentów w Republice Sacha
(Jakucja) w warunkach nowoczesnej transformacji (na przykładzie Jakucka)”.
Słowa kluczowe: polityka Rosji, rdzenne ludy Północy, procesy demograficzne, relacje
rodzinno-małżeńskie
Anton Lisnik, Katarina Greňová, Elimination of social inequalities as a prerequisite for reducing the risk of infectious diseases, s. 141-155
Abstract Streszczenie Pełny tekst
The health of the population is one of the key factors in the development of society. Apart from
the personal responsibility of individuals for their own health, the latter is also the responsibility
of the state, not only in relation to its citizens, but also within the context of globalization and
in relation to other international communities. The basic determinants of an individual’s health
and that of the whole of society include in addition to lifestyle, the genetic basis of health and socio-
economic conditions. It is hard to find a society in which all its members were to have optimal
living conditions and equal access to social resources. The result is social inequalities, as well as
the emergence of inequalities in the health status of the population. Some diseases have already
been labelled social diseases (especially infections), as they have been most prevalent in countries
with a low standard of living. Social conditions and lifestyle affect the health of individuals while
increasing the risk of infectious diseases in these social groups. Therefore, even in the 21st century,
widespread infectious diseases typical for the past century exist, for example tuberculosis,
which is considered the best-known and most prevalent infectious disease. There is a link between
the health inequalities of individuals and public health, because the greater the inequality,
the worse the health of the population as a whole. The article deals with social inequalities and
their removal aimed at reducing the risk of the spread of infectious diseases with emphasis placed
on tuberculosis. The basic method was content analysis of the available subject literature, and the
analysis and synthesis of statistical data.
Key words: society, social inequality, health, infectious diseases, tuberculosis
Stan zdrowia ludności stanowi jeden z kluczowych czynników przyczyniających się do rozwoju
społeczeństwa. Poszczególne jednostki ponoszą odpowiedzialność za swój stan zdrowia, jednak
za ten ostatni odpowiedzialne jest także państwo, nie tylko wobec swoich obywateli, ale także
w kontekście globalizacji oraz relacji z innymi wspólnotami międzynarodowymi. Podstawowe
determinanty jednostkowego stanu zdrowia, jak również stanu zdrowia całego społeczeństwa,
stanowią – obok stylu życia – czynniki genetyczne oraz warunki społeczno-ekonomiczne. Nie
istnieją społeczeństwa, w których wszyscy członkowie mieliby zagwarantowane optymalne warunki
życia oraz równy dostęp do zasobów społecznych. Skutkiem są społeczne nierówności, jak
również nierówności pod względem stanu zdrowia ludności. Warunki społeczne oraz styl życia
wpływają na zdrowie jednostek, powodując jednocześnie ryzyko zachorowania na choroby zakaźne
w niektórych grupach społecznych. W rezultacie w XXI wieku wciąż powszechne są choroby
zakaźne charakterystyczne dla poprzedniego stulecia, takie jak na przykład gruźlica, uważana za
najlepiej poznaną i najbardziej powszechną chorobę zakaźną. Istnieje związek między nierównościami
pod względem stanu zdrowia wśród poszczególnych jednostek oraz zdrowiem publicznym,
ponieważ im większe nierówności, tym gorszy jest stan zdrowia całej populacji. Artykuł omawia
zagadnienia nierówności społecznych oraz ich usuwania, mającego na celu zmniejszenie ryzyka
rozpowszechniania się chorób zakaźnych, w szczególności gruźlicy. Podstawową metodą wykorzystywaną
w tekście jest analiza treści dostępnej literatury przedmiotu, jak również analiza danych
statystycznych.
Słowa kluczowe: społeczeństwo, nierówności społeczne, zdrowie, choroby zakaźne, gruźlica
Małgorzata Krywult-Albańska, Wzrost demograficzny a perspektywy wyżywienia ludności świata. Zarys problemu, s. 156-171
Abstract Streszczenie Pełny tekst
The number of people in the world keeps growing, even though the rate of growth is slowing
down. The increasing world population causes apprehension among some scholars and members
of the public. Anxieties arise, on the one hand, over the possibilities of feeding the world, and,
on the other hand, over the burden on the environment caused by human activity (including the
production of food). The aim of the article is to highlight major issues underlying the debate on
the prospects of feeding the population of the world, considering, in particular, the still prevalent
phenomena of hunger and malnutrition. The focus is especially on the causes of the latter
phenomenon which persists despite the fact that the Earth’s resources are sufficient enough to
sustain an even significantly larger number of people than there are today.
Key words: demographic growth, the Earth’s carrying capacity, hunger and malnutrition
Pomimo spadku tempa wzrostu, liczba ludności na świecie systematycznie się zwiększa. Rosnąca
populacja świata budzi zaniepokojenie części naukowców i opinii publicznej. Obawy związane są
z jednej strony z możliwościami wyżywienia ludzkości, z drugiej natomiast z obciążeniem, jakie stanowi
ludzka działalność (w tym produkcja żywności) dla środowiska naturalnego. Celem artykułu
jest przedstawienie najważniejszych wątków pojawiających się w debacie na temat perspektyw
wyżywienia ludności świata, zwłaszcza w kontekście nadal powszechnego głodu i niedożywienia.
Przedmiotem zainteresowania są w szczególności przyczyny utrzymywania się tych ostatnich
zjawisk, pomimo istnienia na Ziemi zasobów umożliwiających utrzymanie nawet znacznie większej
niż obecnie liczby ludzi.
Słowa kluczowe: wzrost demograficzny, pojemność środowiska Ziemi, głód i niedożywienie
VARIA
Inga Subbotina, Demographic processes in Ukraine in the second half of the 20th – beginning of the 21st century in historical perspective, s. 172-183
Pełny tekst
Karolina Krupa-Kotara, Andrzej Więcław, Fundusz pielęgnacyjny – odpowiedź na potrzeby starzejącego się społeczeństwa. Propozycje zmian, s. 184-192
Pełny tekst
RECENZJE
Ewa Czerwińska-Jakimiuk, Adam A. Zych, Przekraczając „smugę cienia”. Szkice z gerontologii i tanatologii.Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice, 2013, ss. 411, s. 193-197
Pełny tekst
STUDIA SOCIOLOGICA II (2008) - wróć do ARCHIWUM -
pod redakcją Anny RĘBOWSKIEJ
wersja elektroniczna tomu (w formacie image/x.djvu):
SPIS TREŚCI
Od Redakcji, s. 3
I. LUDZIE I KONCEPCJE
Anna Karnat-Napieracz, Od filozofii ku socjologii. Floriana Znanieckiego program reformy nauk humanistycznych, s. 5-24
Abstract
From philosophy to sociology. Florian Znaniecki's
programme of human sciences reform.The article deals with the issue of reformulating the status of human sciences, undertaken by
Florian Znaniecki on the background of the anti-positivist turn at the beginning ofthe 20 th cen-
tury. His programme of reforming human sciences, which Znaniecki was realising in the course
of his long-lasting intellectual activity, was accompanied by a transition from a philosophical re-
flection on the form of social sciences to sociological research activity. It resulted in Znaniecki's
own, self-elaborated, original theoretical system in sociology, and in a wider perspective - in
a new outlook on the form of human sciences. His culturalist vision of the society combines the
elements of the anti-positivist turn with a moderate inclination to the - more and more popular
at the time - psychological explanations. Despite a certain degree of approval of positivist
norms determining the science, Znaniecki represents a different, humanistic approach. Besides
other reasons, it is due to the fact that Znaniecki's theory very determinately locates man in the
social world by means of the activities he performs. Moreover, Znaniecki remains a pioneer
(and, so far, an undiscovered initiator) of the trends which connected the creation of the social
world structures with the development of the individual (e.g. symbolic interactionism). What is
more, his construction of the scientific sociology is based on the original theory of conscious-
ness, which enables the union ofthe social and individual worlds. Starting with the critique of
the mainstream trends of social sciences development at the turn of the 20 th century, Znaniecki
created his own model of the human sciences, which, when it comes to the range and richness
of contents, can be compared to the sociological systems by Max Weber and Georg Simmel.
Ewa Czerwińska, Kryminologia humanistyczna Leona Tyszkiewicza jako przykład koncepcji integracyjnej, s. 25-33
Abstract
Leon Tyszkiewicz's humanist criminology
as an example of integrative conception.The reason for recalling Tyszkiewicz's humanist criminology is the discussion of the phe-
nomenon of crime, going in Poland and other countries. The concept is presented against the
background of the state of the art of criminology in the 19 11I and 20 11I centuries, especially in the
context of the debate between positivism and anti-positivism. Further, the author of the article
concentrates on the presentation and analysis of the double-pragmaticality of the concept, its
concurrence with the modem trends in criminology, considering the factor of the will and the
so-called decision-making flexibility, and on the criminogenesis with the most important ele-
ments that appear in its examination. Finally, the author presents the major achievements of
humanist criminology and shows the possibilities of its application in theoretical and research
areas concerning the phenomenon of crime.
II. PROBLEMY
Janusz A. Majcherek, Spór o kulturowe uwarunkowanie demokracji, s. 34-44
Abstract
Dispute on the cultural conditions of democracy.Problems connected with the democratization of societies from outside the circle of Eu-
ropean civilization give rise to politically-theoretical doubts and disagreement concerning the
socio-cultural conditions of establishing and functioning of democracy. In such dispute, the
particularists oppose the universalists, arguing for the strict (in some approaches: indissoluble)
connection of democracy, and especially its axiological bases, with the particular cultural con-
text, and, what follows, for the impossibility of its durable correlation with other cultural pat-
terns. A critical analysis of their arguments, however, shows their considerable weakness and
limitations, which can be interpreted as supporting the arguments for the universalist attitude.
Especially the opinions of theoreticians from outside the Western civilization circle, following
this line, are significant in the dispute.
Dominika Sozańska, Czy mamy w Polsce chadecję? s. 45-59
Abstract
Do we have Christian democracy in Poland? The author begins from constructing a model of a Christian democratic party to analyse
in turn sociopolitical conditions which gave rise to the emergence of such parties in Western
Europe. Next, the model is applied to those Polish parties which declare commitment to Chri-
stian heritage. Even though some of these parties have Christian democratic features in their
programmes, they avoid being labelled as Christian democracies.
Anna Andrusiewicz, Transformacje kobiety w gotycyzmie. Kulturowa feminizacja zła, s. 60-68
Abstract
Transformations of a woman in Gothicism. Cultural feminization of evil.Modem Gothicism is a cultural hybrid, a sinister bricolage, that uses and transforms many
classic archetypes, myths and elements, known from centuries. With a unique ability of trans-
gression and modifications, it has always attracted all differences and dissamility that western
civilisations tries so hard to ignore, avoid or hide. One of such cultural threads is a woman,
which personify social oppression, isolation, persecution, alienation and unknown. Gothicism
seeks her strength in both supernatural, miraculous abilities and feminine power, fascination
and freed sexuality. The article analyses cultural feminization of evil in an aspect of Gothicism,
starting from mythical and antique feminine characters, through medieval Slavonic vampire
beliefs and legends, historical persona of Elisabeth Bathory, to seductive femme fatales from
early 20th century films, and modem mass culture with it's dark feminine icons.
Feminizing of evil is particularly well portrayed through classic gothic archetype - female
vampires, which, well known from antique times, became notably popular thanks to 19th centu-
ry Romanticism. Thanks to romantic sensibility vampire becomes much more thanjust a part of
folklore. Female vampire symbolises cultural rebellion, sexual emancipation, social revolution
and breaking oppressive social norms. She also denies all traditional female social roles. Mo-
dern characters of femme fatale and vamps are continuation of demonic women's phenomenon.
Still present, not only in Gothicism, but also in a mass culture, equally fascinate and revolt.
Woman's transformation in Gothicism has two different dimensions. The first emphasises
her liberation and emancipation through evil. Second one is transformation of of social and
cultural differences and dissimilarity into the feminine gothic character.
Dorota Czakon, Kobiety na polskim rynku pracy, s. 69-83
Abstract
Women in the Polish job market.In Poland, women's situation in the job market is much worse than men's. Despite the fact
that statistically women are better educated than men, they have fewer possibilities of finding
ajob and constitute the majority of the unemployed. They also have a smaller chance of being
promoted. The higher in the professional hierarchy, the fewer women - proportionally - oc-
cupy these positions. Generally, regardless ofthe type of job and the position occupied, women
statistically receive lower payment than men.
The Polish legal system has been adapted to the EU standards, where the principles of
equality of sexes are strictly observed, including the issue of equal remuneration for the same
work and the work of the same value; however, in the last couple of years the situation has not
improved, and in some aspects it has been even worse.
Anna Żywot, Socjologiczny wymiar logopedii, s. 84-91
Abstract
Sociological aspects of logopedics.Calling for a multidisciplinary approach to logopedics, the present article follows the - so
important nowadays - currents of cognitive science, which propose a holistic view of the ques-
tions of mind and cognition in general. The thesis of the article is the necessity of taking into
account the sociological aspects of language acquisition and speech disorders mechanisms in
teaching and practice of logopedics. The basic assumption is that an individual acquires lan-
guage in the process of socialization, but at the same time this process is not possible without
the development of speech. Therefore subsequent stages of socialization, with a special empha-
sis on language development, are presented, (according to G.H. Mead and E. Erikson), and the
connection is shown between these sociological theories and the subject of logopedic research.
It is also shown that disintegration of the language system, due to brain damage resulting from
an accident or illness, becomes not only a medical or logopedic problem, but, to a great extent,
a sociological one, associated with pathological functioning of the patient in the society. The
article thus treats language behaviour as a part of social behaviour in general, and proposes that
the issues of speech development and its disorders should be examined in this context.
III BADANIA
Tatiana Majcherkiewicz, Kształtowanie polskiej regionalnej elity administracyjnej a wyzwania reintegracji Górnego Śląska w latach 1918-1939, s. 92-129
Abstract
Sociological aspects of logopedics.Calling for a multidisciplinary approach to logopedics, the present article follows the - so
important nowadays - currents of cognitive science, which propose a holistic view of the ques-
tions of mind and cognition in general. The thesis of the article is the necessity of taking into
account the sociological aspects of language acquisition and speech disorders mechanisms in
teaching and practice of logopedics. The basic assumption is that an individual acquires lan-
guage in the process of socialization, but at the same time this process is not possible without
the development of speech. Therefore subsequent stages of socialization, with a special empha-
sis on language development, are presented, (according to G.H. Mead and E. Erikson), and the
connection is shown between these sociological theories and the subject of logopedic research.
It is also shown that disintegration of the language system, due to brain damage resulting from
an accident or illness, becomes not only a medical or logopedic problem, but, to a great extent,
a sociological one, associated with pathological functioning of the patient in the society. The
article thus treats language behaviour as a part of social behaviour in general, and proposes that
the issues of speech development and its disorders should be examined in this context.
Michał Zajączkowski, Sens czy bezsens stosowania aktu łaski generalej jako środka resocjalizacji? O amnestiach w obliczu doświadczeń Polski Ludowej, s. 130-143
Abstract
The sense of the act of general pardon as a means of resocialization: on the amnesties in the experience of the Polish People's Republic.In the first part, the author of the article describes the detailed form of the act of grace in
the form of amnesty. The general assumptions of the theory of law, criminology and politics
concerning amnesty are presented, as well as its history in Poland in the 20 th century (especially
in the period of PRL).
A considerable pan of the analysis is based on the regulations contained in the normative
decree on amnesty, issued on the 21't of July 1969, and on the published results of research on
the effects and efficiency of this solution as regards resocialization. These results show that ne-
arly 68% of the amnestied returned to criminal activity in a short time or neglected the imposed
work obligation. The results thus form a basis for the recognition that using amnesty as a tool of
resocialization is unjustified. On the grounds of both theoretical assumptions and the conducted
sociological research, it has been concluded that amnesty cannot realise most of the goals of the
judicial institutions and the legal and penal policy of a democratic lawful state.
The final part of the article concerns the policy of pardon after the system transformations
of 1989. A doubt-raising practice of issuing individual acts of grace (which, to a large extent,
replaced the devalued institution of amnesty) again encourages the acceptance of the claim that
the widely-understood act of grace (in any form), as an exceptional act, should be used with
great caution and solely to express the obvious sense of justice felt by the society, which, in the
ever-changing conditions, is not always closely followed by the law.
Artur Jachna, Obchody Tygodnia Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej na terenie województwa krakowskiego w 1936 roku, s. 144-153
Abstract
Celebrations of the week of The Airborne and Anti-gas Defence league in the Cracow voivodship in 1936.The article is a contribution to the research into the history of the Airborne and Anti-
gas Defence League, a mass social organisation, which functioned in Poland between the two
World Wars. In the I930s the League functioned as a social association of higher utility. It rece-
ived many privileges facilitating its activity, yet in return it was transformed from an aviation-
lovers society into a state agency, and was supposed to realise some of the government's tasks
concerning the air-defence works and preparing people to passive air defence in case of war.
One of the forms of social popularisation of the aviation development and air- and gas-defence
programme were cycles of mass events. "Aviation weeks" had also a financial dimension, as
they always brought considerable income to the institution. The article presents such activities
of the League on the example of the Cracow voivodship in the summer and autumn of 1936.
An attempt is also made to show the social mechanisms functioning on a different scale in other
voivodships of Poland in the same period of time.
Anna Rębowska, Krakowskie "blokowiska" w sondażu studenckim, s. 154-170
Abstract
The Cracow tower-blocks housing estates in a students' survey.The present survey has been conducted by the students of the Philosophy Department of
the Cracow Pedagogical University, as part of their course in sociological research methodo-
logy (including different types of surveys and the structuring of a questionnaire). The subject
of the survey, which the students found very interesting, is connected with a larger work by
the author, conducted under a grant from Komitet Badań Naukowych (State Committee for
Scientific Research)
After a preliminary analysis of problems that appear in a number of Cracow housing esta-
tes, four of them were selected for the survey; these estates (Azory, Bieńczyce, Płaszów, and
Ruczaj) perfectly illustrate the common understanding of the term "blokowisko" (a large ho-
using estate consisting of blocks of flats) and are located in different parts ofthe city.
The questionnaire included two sets of questions: the first concerned social problems;
the second one concentrated on the functional, technical and esthetical values of the estate. As
it was impossible to choose the respondents randomly, the achieved results were relativized
according to the respondent's age, sex, education, and the period of living in the estate.
In general, the Azory estate received the highest approval of its inhabitants. Other estates
were evaluated differently by respondents of different profiles. Respondents with higher edu-
cation were quite satisfied with the Ruczaj estate, and gave lowest marks to Bieńczyce. Respon-
dents with vocational and secondary education definitely preferred Bieńczyce. Men praised
the commuting transport availability in Płaszów, while women valued more the green areas of
Ruczaj, complained about safety in Bieńczyce, but were most dissatisfied with Plasz6w. The
Bieńczyce estate is preferred by the previous inhabitants of other Nowa Huta estates, while the
newcomers do not enjoy living there. Plasz6w is the most popular among the inhabitants from
local Cracow families.
The detailed questions asked in the survey allow to analyse the opinions of respondents of
particular profiles with respect to many social and functional values of the estates, and thus to
search for the source of more or less appreciative attitude towards their place of living. Yet the
most interesting results were obtained from the analysis of answers to open questions in the in-
troductory and middle part of the questionnaire. It revealed the criteria which - consciously or
not - the respondents followed while expressing their general attitude towards the estate. These
criteria included, first of all the, distance from the city centre, good connection with other dis-
tricts, friendly social surroundings and quiet, calm and safe neighbourhood. Potential reasons
for moving chiefly included the need to improve the ecological conditions of living.
Mirosław Boruta, Socjolog wobec odmiany nazwisk we współczesnej polszczyźnie prasowej, s. 171-177
Abstract
A sociologist view of surnames declination in the modem Polish press language. The interest in surnames is not unusual among scientists. Surnames and their socio-cultural
dimensions are the topic of ethnographic, historical, and sociological works, but most of all -
concerning the number of studies - of linguistic investigation. The surname, as Jarosław Maciej
Zawadzki says, is "a historical document of a kind, which certifies the continuity of family [...]
then, for each of us, it is a precious heirloom, an immaterial value inherited from our ancestors,
and frequently - a source of vast knowledge about the roots of our family".
The author of this paper found it interesting how often Polish surnames are incorrectly
inflected in modem Polish; the linguistic material for these considerations are press announce-
ments in the Cracow daily "Dziennik Polski" (obituaries) and the nation-wide daily "Rzeczpo-
spolita" (court announcements).
In connection with the title of the article by Irena Bajerowa "Wstyd nie odmieniać na-
zwisk..." (It's a shame not to inflect surnames), the author encourages the readers to infle-
ct surnames correctly, which he perceives as an important issue, not only from the point of
view of linguistic correctness, but also of social life and respect for the value which surnames
represent.
- wróć do ARCHIWUM -
